Eksperci NCN współtwórcami nowej polityki otwartego dostępu do danych badawczych 

17 lipca 2025 roku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego opublikowało dokument pt. „Polityka otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych”. Dokument został przygotowany przez 12-osobowy zespół ekspertów, w którego składzie znaleźli się przedstawiciele Zespołu Otwartej Nauki Narodowego Centrum Nauki: dr Aneta Pazik-Aybar, Natalia Galica, Gabriela Czarny i Jan Wieczorek. 

Dlaczego przyjęcie takiej polityki jest tak istotne?  Na to pytanie odpowiedziała dr Aneta Pazik – Aybar, Kierowniczka Zespołu Otwartej Nauki NCN ,,Polityka otwartego dostępu do danych badawczych” skierowana jest do podmiotów sektora nauki i szkolnictwa wyższego, które dysponują danymi wytworzonymi dzięki finansowaniu ze środków publicznych – czyli pieniędzy każdego z nas. ,,Ponadto – tam gdzie to możliwe – dane powinny być dostępne dla innych naukowców, innowacyjnych przedsiębiorców oraz zaangażowanych obywateli. Musimy zadbać, aby środki publiczne były wydawane efektywnie a nie powielały te same badania”- zaznaczyła.  

Jakie są korzyści dla społeczeństwa z wprowadzenia polityki otwartych danych? 

Zwiększa się transparentność i wiarygodności nauki, ponieważ udostępnienie danych badawczych zwiększa przejrzystość procesu naukowego, umożliwia weryfikację wyników oraz przeciwdziała nieuczciwym praktykom w nauce i dezinformacji społecznej. Finalnie poprawia się jakość publikowanych wyników i rośnie zaufanie społeczne do nauki. Otwarcie danych badawczych pozwala interesariuszom spoza świata nauki na łatwiejsze dotarcie do rzetelnych danych – m.in. sektorowi prywatnemu i administracji publicznej.  Pozwala na umożliwienie rozwoju społecznego i gospodarczego opartego na wiedzy (naukowej).  Polityka otwartych danych pozwala na lepszą współpracę między naukowcami – zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, w tym w projektach interdyscyplinarnych. Nasza nauka ma także szanse na lepszą widzialność za granicą. 

Jakie są cele szczegółowe polityki? 

Pierwszym krokiem jest stworzenie odpowiednich ram prawnych dla otwierania danych badawczych. Naukowcy muszą mieć pewność, że ich prawa są zabezpieczone w należyty i przejrzysty sposób w krajowych systemie prawa.

Kolejnym krokiem jest utworzenie instytucjonalnej sieci składającej się z Krajowego Centrum Kompetencji Otwartych Danych Badawczych (KCKODB) pełniącego funkcje koordynacyjne, oraz Obszarowych Centrów Kompetencji Otwartych Danych Badawczych (OCKODB), których zadaniem będzie rozwój dziedzinowej wiedzy i odpowiednich kompetencji w podmiotach sektora nauki. Krajowe Centrum Kompetencji Otwartych Danych Badawczych   będzie pełniło funkcję koordynacyjną i strategiczną, wyznaczając ogólne standardy, prowadząc szkolenia i współpracując z partnerami międzynarodowymi. Obszarowe Centrum Kompetencji Otwartych Danych Badawczych będą działać w poszczególnych dziedzinach nauki, dbając o wspólne wypracowanie standardów do specyfiki dyscyplin oraz wspierając naukowców merytorycznie i szkoleniowo. W pierwszej fazie, każde Obszarowe Centrum opracuje standardy zarządzania danymi w jednej pilotażowej dyscypliny, a potem zostaną one rozszerzone na kolejne. Cały system ma być również zgodny z międzynarodowymi standardami, co zwiększy interoperacyjność danych i ułatwi ich wykorzystanie w badaniach oraz współpracy międzynarodowej. 

Powyższe działania nie udadzą się bez zapewnienia ekosystemu informatycznego do przechowywania i udostępniania danych badawczych 

,,Warto zaznaczyć, że uczelnie realizują swoje zadania badawcze głównie dzięki środkom publicznym, w tym w formie subwencji oraz programów ministerialnych, dlatego będą stopniowo obejmowane wymogiem zapewnienia otwartego dostępu do danych badawczych – wszędzie tam, gdzie nie występują uzasadnione przeszkody.” – mówi Gabriela Czarny z ZON NCN. 

Jakie są dalsze kroki? 

Po przyjęciu Polityki, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego opracuje szczegółowy plan działań, w którym określone zostaną konkretne zadania realizujące cele szczegółowe, wraz z harmonogramem i przewidywanym finansowaniem. Ministerstwo będzie prowadzić bieżący monitoring efektów wdrażania Polityki. 
Po trzech latach przewidziana jest jej ewaluacja. 

Politykę opracowano we współpracy z ekspertami z dwóch zespołów powołanych przez Ministra Nauki: 

• Zespołu doradczego ds. otwartych danych naukowych (Dz. Urz. Min. Nauki z 2021, poz. 58), 

• Zespołu doradczego ds. Polityki otwartego dostępu do danych badawczych finansowanych ze środków publicznych (Dz. Urz. Min. Nauki z 2024, poz. 26).